Dit is een artikel uit het NRC-archief De artikelen in het archief zijn met behulp van geautomatiseerde technieken voorzien van metadata die de inhoud beschrijven. De resultaten van deze technieken zijn niet altijd correct, we werken aan verbetering. Meer informatie.

Economie

Hoe komt dat toch: al die fouten in de ondertiteling?

Lage tarieven, illegale downloads, meer concurrentie: de ondertitelaar staat onder druk. Met dt-fouten en slecht vertaald Engels tot gevolg. Wie wil er nog series vertalen?

Een scène in het make-overprogramma Love, Lust or Run op TLC. De presentatrice vraagt aan de kandidaat: „How about a turtleneck?” De Nederlandse vertaling, onder in beeld: ‘Wat denk je van een schildpadhals?’

Misschien is het u als tv-kijker opgevallen: de kwaliteit van ondertiteling in het Nederlands staat onder druk. Spelfouten, slordigheden, letterlijk vertaalde uitdrukkingen. De reden: ondertitelaars met vaste contracten zijn vervangen door slecht betaalde freelancers. Kreeg een ondertitelaar rond 1995 zo’n 10 gulden (4,50 euro) per ondertitelde minuut, ruim twintig jaar later is het nét iets meer: 5 tot 7 euro.

Kluizenaars

Precieze cijfers over het aantal ondertitelaars in Nederland ontbreken. De Beroepsvereniging Zelfstandige Ondertitelaars (BZO) schat het aantal op vijfhonderd, waarvan ongeveer honderdvijftig lid zijn van de BZO. Het ledenaantal daalt.

Een van hen is freelancer Wietske van der Pol (37). In haar appartement in Amsterdam staart ze iedere dag geconcentreerd naar de afleveringen van het vierde seizoen van tv-serie Ray Donovan, dat nu op HBO wordt uitgezonden.

Een goede ondertiteling is een goede samenvatting, zegt Van der Pol. Niet alle gesproken tekst wordt ondertiteld – een tekst mag niet te lang zijn. Timing (of ‘spotten’) is essentieel: de ondertitel moet net voordat de tekst wordt uitgesproken verschijnen. Van der Pol heeft software waarmee een aflevering in zwart-wit en met een kruis erdoor – om illegale verspreiding te voorkomen– afgespeeld wordt. Daarin kan ze tekst vertalen én timen. Als ze klaar is stuurt ze ondertitels met tijdcodes in een bestand naar haar opdrachtgever.

Zulk precisiewerk kost tijd. Een ervaren ondertitelaar ondertitelt op een dag zo’n 25 minuten aan videomateriaal. Als Van der Pol zich kwaad maakt, kan ze in een werkdag 40 minuten van Ray Donovan van tekst voorzien.

Dertig jaar geleden ging het nog twee keer zo langzaam. Freelance ondertitelaar Leo Reijnen (62) vertelt dat hij eens in de twee weken vanuit IJsselham naar Hilversum of Amsterdam reed, zijn auto vollaadde met VHS-banden en die thuis op een van de eerste pc’s vertaalde. De ondertitels werden ingeleverd op een floppy.

Commerciële zenders

De prijzen in de ondertitelwereld dalen al langer. In 1994 en 1995 legden freelance ondertitelaars van het Nederlands Omroepproductie Bedrijf (NOB), de ondertiteltak van de publieke omroep, het werk neer. Ze wilden hogere prijzen en automatische prijscompensatie. Die kregen ze niet.

Lees ook: De reportage van de staking in 1994, Freelance ondertitelaars staken voor hogere tarieven

Deels is de druk op ondertiteltarieven te wijten aan de komst van commerciële zenders als RTL en SBS in de jaren negentig. De publieke omroep moest gaan concurreren. Het ondertitelen moest plots door freelancers worden gedaan. Dat leidde tot lagere verdiensten. Die ontwikkeling werd versterkt doordat internationale ondertitelbedrijven zoals BTI Studios en Ericsson zich op de Nederlandse markt meldden.

Om grote zenders als klant binnen te halen hanteren bedrijven steeds lagere tarieven. In 2009 leidde een overstap van RTL naar het huidige Ericsson ertoe dat ondertitelbedrijf Hoek & Sonépouse uiteindelijk haar ondertiteltak ophief. De tarieven voor freelancers daalden daarna met ongeveer 20 procent.

En dat heeft gevolgen. Voor Desirée Tonino (52) bijvoorbeeld. Zij werkt sinds 2004 als freelancer voor onder andere Ericsson. In die tijd kreeg zij ruim 7 euro per ondertitelde minuut. De tarieven zijn vorige zomer verlaagd naar 6,50 euro. Begin dit jaar is ze voor een opdracht bij de publieke omroep akkoord gegaan met een prijs van 5 euro per minuut. De opdracht kreeg ze uiteindelijk niet. Te weinig werk voor alle aangemelde ondertitelaars.

Tonino verdient ongeveer 28.000 euro bruto per jaar bij een werkweek van 32 tot 40 uur, terwijl ze hoogopgeleid is. Ze bouwt geen pensioen op. Waarom gaan freelance ondertitelaars akkoord met tarieven waar ze niet van kunnen leven? „Het is voor jou tien anderen”, zegt Tonino.

Bierdopje.com

Er zijn op dit moment veel ondertitelaars op de markt. Een van de redenen daarvoor is de ingestorte markt voor ondertitelaars van dvd’s. De komst van Engelstalige series naar Nederland en video on demand-kanalen zoals Netflix zorgen wel voor meer werk, maar niet voor hogere prijzen. Dat komt door de hevige concurrentie van ondertitelbedrijven onderling.

Lees ook het interview met Kees Beentjes, de bekendste filmvertaler van Nederland

Door de komst van internet is illegaal downloaden ook voor ondertitelaars een groot probleem geworden. Wie koopt er nog een dvd als je in drie muisklikken een film van internet haalt? En dan zijn er nog de hobbyisten, die in hun vrije tijd ondertitels maken en uploaden op sites als bierdopje.com en ondertitels.com, waar ze gratis te downloaden zijn.

De voorstellen van opdrachtgevers worden steeds gekker. Mariëlle Steinpatz (42) kreeg laatst de vraag of ze een aflevering van een Britse advocatenserie, met veel en complexe dialogen, van 60 minuten wilde ondertitelen. Deadline: 48 uur later. „Ik liet weten dat de deadline niet reëel was. Vervolgens hoor ik dat een vriendin hetzelfde aanbod kreeg met dezelfde deadline.”

Ook Reijnen kreeg een mail uit de VS met het verzoek een documentaire van 50 minuten te ondertitelen en binnen 24 uur terug te sturen. Als ondertitelaar kun je met zo’n deadline geen kwaliteit garanderen, vindt Reijnen.

Hieronder een aantal voorbeelden van veel gemaakte fouten zoals letterlijke vertalingen, foute grammatica en onjuiste spelling

Ondertitelbedrijf BTI Studios herkent de druk op de prijzen en de kwaliteit, maar wijst naar hun klanten. Hans de Jong van ondertitelbedrijf BTI Studios: „Kwalitatief goede ondertitels lijken bij klanten geen prioriteit meer te zijn.” RTL ziet dat de prijzen van ondertiteling naar beneden gaan, maar zegt dat de invloed op kwaliteit minimaal lijkt. Netflix zegt zelf nog een kwaliteitscheck uit te voeren. Een reactie op de dalende tarieven geeft het bedrijf niet.

Freelance ondertitelaars zien de toekomst van hun vak somber in. De BZO heeft geprobeerd in gesprek te gaan met ondertitelbedrijven. Tot nu toe zonder succes. Thijs de Korte van Ericsson benadrukt dat freelancers zelf akkoord gaan met de tarieven. Het bedrijf wil geen prijsafspraken maken met brancheverenigingen. Wat gaan ondertitelaars dan doen? Ze maken een carrièreswitch: ze worden boekvertaler, secretaresse of medewerker in een revalidatiekliniek bijvoorbeeld.

Het is de vraag of wij, tv-kijkers, al die taalfouten erg vinden. RTL zegt vijf à tien klachten per jaar binnen te krijgen, Netflix „af en toe”. Van der Pol merkt dat de kwaliteit niet iedereen opvalt. „Als ik samen met vrienden een serie met slechte ondertiteling kijk, erger ik me dood. Terwijl het vrienden niet opvalt.”

Lees ook: Waarom ondertitelen we de ene Nederlander wel en de ander niet?